การทดสอบ PISA หรือชื่อเต็ม คือ โปรแกรมการประเมินผลนักเรียนระดับนานาชาติ (Programme for International Student Assessment) เป็นการทดสอบเปรียบเทียบทักษะความรู้ทางด้านการอ่าน ความรู้คณิตศาสตร์ และความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ในนักเรียนอายุ 15 ปี โดยเมื่อปีค.ศ. 2022 มีนักเรียนเข้าร่วมการประเมินจาก 81 ประเทศ จำนวน 690,000 คนจากนักเรียนที่อยู่ในเกณฑ์ 29 ล้านคนทั่วโลก ในขณะที่ประเทศไทยมีนักเรียนจาก 279 โรงเรียน รวม 8,495 คน

การทดสอบ PISA มีจุดเด่นที่สำคัญคือเป็นการทดสอบโดยที่ไม่ได้เน้นความจำ แต่จะเน้นความเข้าใจและประยุกต์ใช้ความรู้ เพื่อทดสอบความสามารถของนักเรียนที่สอดคล้องกับการใช้งานในชีวิตประจำวันที่มากยิ่งขึ้น

ตัวอย่างคำถามคณิตศาสตร์ จะมีกราฟให้นักเรียนได้วิเคราะห์และคำนวณอย่างง่าย โดยการคำนวณร้อยละจากสัดส่วนของกราฟในสถานการณ์ที่กำหนด 

ตัวอย่างคำถามวิทยาศาสตร์ เช่น บอกว่านกที่เคลื่อนที่เป็นฝูงมากกว่าเคลื่อนที่เดี่ยวๆ จากผลด้านวิวัฒนาการ ข้อใดเป็นคำอธิบายที่ดีที่สุดของวิวัฒนาการของนก

ยกตัวอย่างคำถามด้านการอ่าน จะมีลักษณะเป็นบทความเพื่อการอ่านจับใจความ บทความยังได้รับการแปลให้เข้ากับภาษาในแต่ละประเทศซึ่งนักเรียนไทยจะได้อ่านบทความที่เป็นภาษาไทยเพื่อให้การประเมินนั้นตรงกับเป้าหมายด้านการอ่านโดยที่ไม่ใช่การประเมินเรื่องของภาษาที่สอง

ด้วยการประเมินที่ครอบคลุมทักษะหลากด้านและมีการเปรียบเทียบกันระหว่างประเทศ ส่งผลให้คะแนนสอบในครั้งที่ผ่านมาในปีค.ศ. 2022 พบว่าคะแนนโดยเฉลี่ยของนักเรียนไทยมีทักษะทั้งสามด้านต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก นอกจากนี้ถ้าหากเทียบกับกลุ่มภูมิเดียวกัน หรือ ASEAN อย่างเช่น ประเทศมาเลเซียและเวียดนาม คะแนนของนักเรียนไทยค่อนข้างยังไม่สูงเท่ากับทั้งสองประเทศดังกล่าว

คะแนน PISA ที่ตกลงยังบ่งบอกอะไรได้อีกหลายอย่าง หากมองว่านักเรียนไทยในปัจจุบันกำลังจะเข้าสู่ตลาดแรงงาน ในอนาคตแรงงานในไทยจะมีความสามารถทางวิชาการที่ค่อนข้างจำกัด ส่งผลให้ความต้องการแรงงานที่มีฝีมือสูงมากขึ้น เนื่องจากแรงงานที่มีคุณสมบัติตรงตามเกณฑ์ อย่างเช่น การคำนวณ การเขียนรายงาน ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ มีน้อยลง 

นอกจากนี้ยังส่งผลต่อแนวโน้มในการลงทุนกับแรงงานในประเทศไทย เมื่อนักลงทุนต้องการแรงงานที่มีฝีมือและมีความสามารถการอ่านและเข้าใจภาษา สามารถคิดคำนวณได้ในการประกอบอาชีพ แรงงานในประเทศอื่นจึงอาจจะมีความสามารถที่สูงกว่าและดึงดูดความน่าลงทุนได้มากกว่า 

ดังนั้นในมุมมองขงอบริษัทและองค์กรที่ได้รับผลกระทบของตลาดแรงงานมีฝีมือที่ค่อนข้างจำกัด องค์กรที่สามารถปรับตัวได้เร็วโดยการปรับกลยุทธ์ด้านทรัพยากรมนุษย์เพื่อสรรหาและดึงดูดบุคลากรที่มีฝีมือให้เป็นส่วนหนึ่งขององค์กร หรือแม้กระทั่งการใช้เทคโนโลยีเพื่อทดแทนแรงงานมีฝีมือ องค์กรนั้น ๆ จะมีความสามารถทางการแข่งขันที่สูงกว่าองค์กรที่ปรับตัวไม่ทัน