ตัวแปรส่งผ่านที่ถูกกำกับ
19 มิถุนายน 2566 - เวลาอ่าน 1 นาทีสมมติตัวอย่างของโมเดลตัวแปรส่งผ่าน เช่น เชาวน์ปัญญา (IQ) มีผลต่อความสามารถในการเรียนรู้ และความสามารถในการเรียนรู้ มีผลต่อผลการปฏิบัติงาน หากอิทธิพลของ IQ ที่มีต่อความสามารถในการเรียนรู้ ขึ้นอยู่กับตัวแปรอื่น เช่น หากเนื้อหายาก IQ จะส่งผลต่อความสามารถในการเรียนรู้มาก แต่หากเนื้อหาง่าย IQ จะไม่ส่งผลต่อความสามารถการเรียนรู้ เพราะทุกคนเข้าใจอยู่แล้ว ในกรณีนี้ ขนาดอิทธิพลภายในโมเดลตัวแปรส่งผ่านขึ้นอยู่กับตัวแปรกำกับ จะเรียกโมเดลนี้ว่า โมเดลตัวแปรส่งผ่านที่ถูกกำกับ (Moderated Mediation)
โมเดลตัวแปรส่งผ่านที่ถูกกำกับ หมายถึง โมเดลตัวแปรส่งผ่าน ที่ขนาดอิทธิพลของตัวแปรในโมเดลถูกเปลี่ยนแปลงด้วยตัวแปรอื่น ขยายความจากตัวอย่างเรื่อง IQ ที่กล่าวไปข้างต้น อิทธิพลของความสามารถในการเรียนรู้ต่อผลงาน อาจถูกกำกับด้วยตัวแปรอื่น เช่น ระดับที่เนื้อหาที่เรียนรู้เกี่ยวข้องกับงาน หากงานไม่เกี่ยวข้องกับเนื้อหาที่เรียนรู้ อิทธิพลของความสามารถในการเรียนรู้ต่อผลงานก็จะอยู่ระดับต่ำ แต่หากงานเกี่ยวข้องกับเนื้อหาที่เรียนรู้อย่างมาก ความสามารถในการเรียนรู้ย่อมเกี่ยวข้องกับผลงาน ตัวอย่างนี้ก็จะเป็นอีกรูปแบบหนึ่งของโมเดลตัวแปรส่งผ่านที่ถูกกำกับ
อีกตัวอย่างหนึ่ง เช่น งานที่บทบาทไม่ชัดเจน ส่งผลทำให้ความพึงพอใจในงานต่ำลง และส่งผลให้ความตั้งใจในการลาออกสูงขึ้น ตัวแปรกำกับที่เป็นไปได้ เช่น เงินเดือน หากเงินเดือนสูง งานที่บทบาทไม่ชัดเจน อาจไม่ได้ส่งผลความพึงพอใจ และความพึงพอใจไม่ส่งผลต่อความตั้งใจลาออก แต่หากเงินเดือนต่ำ งานที่บทบาทไม่ชัดเจนยิ่งเร่งทำให้ไม่พึงพอใจในงานและความไม่พึงพอใจในงานยิ่งเร่งให้อยากจะลาออก กรณีนี้ก็เป็นโมเดลส่งผ่านที่ถูกกำกับ โดยเงินเดือนเป็นตัวแปรกำกับ ความชัดเจนของบทบาทเป็นตัวแปรต้น ความพึงพอใจเป็นตัวแปรส่งผ่าน และความตั้งใจลาออกเป็นตัวแปรตาม
ในการวิเคราะห์ข้อมูลเพื่อหาโมเดลส่งผ่านที่ถูกกำกับ สามารถวิเคราะห์ได้ผ่านการวิเคราะห์ถดถอย แต่จะค่อนข้างซับซ้อน เพราะต้องวิเคราะห์หลายขั้นตอน แพคเกจวิเคราะห์ข้อมูลที่ชื่อ process ของ Andrew Hayes จะอำนวยความสะดวกในการวิเคราะห์โมเดลส่งผ่านที่ถูกกำกับได้ ผู้วิเคราะห์สามารถไปเลือกโมเดลที่ตรงกับความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรของตนเอง แล้วใส่ตัวแปรเข้าไปในการวิเคราะห์ ผลที่ได้จะสะท้อนว่าโมเดลที่คุณเลือกเหมาะสมหรือไม่ เกิดการส่งผ่าน หรือกำกับ ตามที่ได้สันนิษฐานไว้หรือไม่
ในประเทศไทยยังมีแหล่งการเรียนรู้ทางสถิติสำหรับบุคลทั่วไปที่ให้ความรู้เกี่ยวกับตัวแปรส่งผ่านและสถิติขั้นกลางและสูงอยู่มากมายบนสื่อออนไลน์ หนึ่งในนั้นคือทีมงานและ CEO ของ MindAnalytica อ. สันทัด พรประเสริฐมานิต ซึ่งเป็นอาจารย์พิเศษทางด้านสถิติประจำคณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผ่านเว็บไซต์ https://sunthud.com/ หนึ่งในบทเรียนมีการกล่าวครอบคลุมถึงการวิเคราะห์ถดถอยที่เป็นพื้นฐานของการวิเคราะห์โมเดลส่งผ่าน จนเข้าสู่สถิติขั้นกลางด้วยเทคนิคการวิเคราะห์โมเดลส่งผ่าน เพื่อให้ผู้เรียนได้เข้าใจตัวแปรส่งผ่านจากพื้นฐานไปสู่ขั้นที่สูงขึ้นไปได้อย่างง่ายที่สุด